Digitale kunst, booming business.
De afgelopen jaren kende digitale kunst een enorme opgang. Verschillende digitale kunstwerken werden onder de vorm van NFT’s voor zeer grote bedragen verkocht bij prestigieuze veilinghuizen zoals Christie’s en Sotheby’s of op nieuwe specifieke veilingsites zoals Opensea of Rarible. Zo werd de NFT van het digitale kunstwerk Everydays: The First 5000 Days van kunstenaar Beeple voor 69 miljoen dollar verkocht en gingen ook verschillende Bored Apes en Cryptopunks, twee iconische NFT-collecties, voor verschillende miljoenen over de digitale toonbank.
De digitale kunstmarkt is dan ook booming business geworden waar heel wat spelers in de kunstmarkt ondertussen zijn op gesprongen. De totale omzet van de NFT-markt klokte in 2020 af op 232 miljoen dollar. In 2021 was dat 16 miljard dollar en in 2022 zelfs 24,7 miljard dollar. In 2023 lijkt de NFT markt wat te zijn afgekoeld, maar feit is wel, digitale kunst is here to stay. De vraag die zich echter stelt is of digitale kunst juridisch op een andere manier wordt behandeld dan fysieke kunst?
Is digitale kunst echte kunst?
Kunst wordt algemeen gedefinieerd als een vorm van menselijke expressie die esthetische of conceptuele waarde heeft en vaak bedoeld is om emoties, ideeën of een bepaalde boodschap over te brengen. Digitale kunst omvat werken die gecreëerd zijn met behulp van digitale technologieën, zoals computers, software, digitale afbeeldingen en interactieve elementen.
Net als traditionele kunstvormen, zoals schilderkunst, beeldhouwkunst en fotografie, kan digitale kunst diverse stijlen, technieken en concepten omvatten. Het kan variëren van digitale schilderijen en tekeningen tot interactieve installaties, 3D-modellen, animaties, digitale collages en nog veel meer.
Digitale kunst heeft unieke mogelijkheden en voordelen die niet altijd mogelijk zijn in traditionele kunstvormen. Het stelt kunstenaars in staat om te experimenteren met nieuwe technologieën, om te gaan met digitale mediabronnen en om interactieve en meeslepende ervaringen te creëren. Het biedt ook nieuwe mogelijkheden voor verspreiding en toegang tot kunstwerken, aangezien digitale kunst gemakkelijk online kan worden gedeeld en verspreid.
Natuurlijk kunnen er verschillende opvattingen zijn over wat wel of niet als kunst wordt beschouwd, en sommige mensen kunnen digitale kunst misschien niet waarderen of erkennen als traditionele kunstvormen. Kunst is echter vaak onderhevig aan interpretatie en evolueert met de tijd en de veranderingen in technologie en samenleving. Daarom is het belangrijk om open te staan voor nieuwe vormen van artistieke expressie, zoals digitale kunst, en ze te erkennen als waardevolle bijdragen aan de kunstwereld.
En wat zegt het recht?
Dat digitale kunst vanuit artistiek perspectief wel degelijk als kunst kan worden beschouwd is duidelijk. Maar of digitale kunst ook juridisch als kunst wordt beschouwd is echter niet zo eenduidig te beantwoorden. Nochtans is het antwoord op deze vraag juridisch zeer relevant, aangezien dit antwoord gevolgen zal hebben op het vlak van intellectueel eigendomsrecht, fiscaliteit en zelfs anti-witwaswetgeving.
Op het vlak van auteursrecht is er rechtsbescherming voorzien voor originele werken, die zijn uitgedrukt in een concrete vorm en die het resultaat zijn van een creatieve activiteit. Het auteursrecht kan immers elke schepping van de menselijke geest beschermen, uitgedrukt in een literaire of artistieke taal. Dit omvat grafische, picturale, cinematografische, fotografische, muzikale, sculpturale, digitale of andere expressievormen. Belangrijk is wel dat het werk voldoende origineel moet zijn om beschermd te worden. Het spreekt voor zich dat ook digitale kunst aan deze voorwaarden kan voldoen.
Maar de vraag stelt zich in het bijzonder naar de auteursrechtelijke bescherming van digitale kunst onder de vorm van een “non fungible token” (NFT ). Een NFT staat voor Non-Fungible Token. Het is een digitale code die uniek en onvervangbaar, en niet inwisselbaar is. NFT’s zijn gebaseerd op blockchain-technologie en maken gebruik van slimme contracten om de authenticiteit, eigenaarschap en transacties van het digitale activa te waarborgen.
Wanneer de maker het kunstwerk tevens de creator van de NFT is, is er geen auteursrechtelijk probleem. In dit geval is er een duidelijke similariteit tussen het kunstwerk en de NFT en is er auteursrechtelijke bescherming voor de eigenaar van de NFT.
Anders is het natuurlijk indien de maker van het kunstwerk, niet de creator van de NFT is. In principe is een NFT geen reproductie van een kunstwerk, maar enkel een digitale codering ervan. Het maken van de NFT zelf, vormt geen inbreuk op het recht van mededeling aan het publiek of het reproductierecht. Maar aan de NFT zelf zal meestal een afbeelding van het kunstwerk worden gevoegd en hiervoor is wel toestemming van de kunstenaar nodig. In ieder geval blijkt dat het bezitten van een NFT niet per definitie impliceert dat men ook eigenaar is van het fysiek kunstwerk dat met de NFT is verbonden. Dit is pas het geval als dat contractueel zo is voorzien. Maar het is mogelijk dat de eigenaar van een fysiek kunstwerk een recht verleent aan derden op basis waarvan een NFT van het kunstwerk kan worden gemaakt en worden geëxploiteerd. Dit betekent dan echter niet dat de houder van de NFT ook rechten op het kunstwerk zelf bezit.
Ook NFT’s van kunstwerken die tot het publieke domein behoren ( dat is 70 jaar na het overlijden van de kunstenaar ) zijn mogelijk. Hiervoor is geen toestemming nodig van de eigenaar van het kunstwerk. Maar of deze NFT’s dan enige waarde hebben valt te betwijfelen. Het immers enkel om de digitale codering van een afbeelding van het kunstwerk, waaraan uiteraard geen enkel recht met het originele kunstwerk is verbonden.
Bovenkant formulier
En ook op fiscaal vlak is er enige discussie over digitale kunstwerken, in het bijzonder op het vlak van BTW. De geldende EU-btw-wetgeving (Richtlijn 2001/112/EG[1]) biedt de EU-lidstaten de mogelijkheid om onder bepaalde voorwaarden een verlaagd tarief toe te passen op de invoer van kunstwerken en de levering van kunstwerken door de maker ervan. Heel wat landen hebben een dergelijk verlaagd tarief ingevoerd. ( cfr. België 6% ) Maar recentelijk werd door de Minister van Financiën in een antwoord op een parlementaire vraag gesteld dat NFT’s “niet worden beschouwd als kunstvoorwerpen”, zodat de verkoop aan 21% BTW en niet aan het verlaagd tarief van 6% moet worden onderworpen. Of dit een juiste interpretatie is, is nog maar zeer de vraag.
En ook wat de anti-witwaswetgeving betreft, stellen er zich problemen. De Europese anti-witwasrichtlijn (EU) 2015/849 verplicht handelaars in kunstvoorwerpen om cliënten te identificeren en verdachte transacties te melden. Deze richtlijn is echter enkel van toepassing wanneer we te maken hebben met de handel in kunstvoorwerpen. Ook hier is het dus van cruciaal belang om te weten of een NFT kan worden beschouwd als een kunstvoorwerp of niet. Het antwoord op deze vraag is van belang om te weten of bijvoorbeeld NFT-veilinghuizen, al dan niet onder deze wetgeving vallen.
Quid?
Het is frappant om vast te stellen hoe zeer de juridische wereld moeite heeft om NFT’s juridisch te vatten. In verschillende rechtsdomeinen blijkt er onduidelijkheid of onzekerheid te bestaan hoe we met NFT’s moeten omgaan. Ook hier kan alleen maar aan de wetgever worden gevraagd om asap een juridisch kader uit te tekenen.
#digitalekunst #fiscaliteit #NFTs
Meer weten?
Contacteer ons via infotax@bloom-law.be
